ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Θέμα: «Κοινότητα & Κοινωνία: Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις»
Εισηγητής: Γεράσιμος Ρεπάσος, Ψυχολόγος, Παιδαγωγός, Ομαδικός Αναλυτής, Διευθυντής του Κέντρου Πρόληψης Δήμου Περιστερίου «Οδοιπορικό», Ιδρυτικό Μέλος της Η.Ο.P.E. in G.A., Μέλος της I.A.G.P.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η χρήση του όρου «ψυχοκοινωνική παρέμβαση» έχει εισαχθεί σχετικά πρόσφατα στην ελληνική πραγματικότητα. Το γεγονός αυτό αποτελεί βασική αιτία για τη μη επαρκή διασαφήνισή της έννοιάς του. Παρότι μάλιστα ως όρος γίνεται ολοένα και περισσότερο δημοφιλής και παρότι τα επιμέρους χαρακτηριστικά των παρεμβάσεων αυτών περιγράφονται στη σχετική βιβλιογραφία λεπτομερώς, δεν έχουν διαμορφωθεί ως σήμερα ξεκάθαρα τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία μια παρέμβαση θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «ψυχοκοινωνική» και βεβαίως οι κανόνες και η δεοντολογία της, περαιτέρω δε τα κριτήρια με τα οποία θα μπορούσε να αξιολογηθεί η χρησιμότητα και η επιτυχία της. Και για όσο δεν υπάρχουν τα παραπάνω, δεν είναι δυνατό να διαγνωσθούν με ακρίβεια και οι περιπτώσεις στις οποίες ενδείκνυται η πραγματοποίηση ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων.
Αποτελεί ωστόσο καταγεγραμμένη επιστημονική εμπειρία η διαρκής διεύρυνση του πεδίου των εφαρμογών τους και η δημιουργική τους συμβολή στη ζωή των πολιτών που συμμετέχουν σ’ αυτές. Έτσι, μιλώντας για ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, «εννοούμε την παρέμβαση ψ-ειδικών που απευθύνονται σε διάφορες ομάδες και κοινότητες, εστιάζοντας στη λύση κάποιου διαπιστωμένου κοινωνικού προβλήματος. Γενικά μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι πρόκειται για την ψυχολογική προσέγγιση των κοινωνικών προβλημάτων. Οι πηγές αυτής της πρακτικής βρίσκονται στην ανάπτυξη της κοινωνικής ψυχολογίας – μιας επιστήμης που μελετά, σε γενικές γραμμές, τους τρόπους που τα άτομα και οι ομάδες αλληλοεπηρεάζονται» (Κέντρο Πρόληψης Δήμου Περιστερίου «Οδοιπορικό», Τριετές Πρόγραμμα 2004-2007).
Υπάρχει ένα βασικό στοιχείο που μπορεί να αποτελέσει την ειδοποιό διαφορά των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων από οποιαδήποτε άλλη παροχή υπηρεσιών προς την ανθρώπινη κοινότητα. Μεγάλο μέρος της προσπάθειας των επαγγελματιών που συνεργάζονται σ’ αυτές καταβάλλεται με σκοπό να μετατραπούν οι άνθρωποι – μέλη της κοινότητας που συμμετέχουν από καταναλωτές υπηρεσιών σε ενεργούς συμμετόχους στην επίλυση των ίδιων των δικών τους προβλημάτων. Μάλιστα, η Συμμετοχική Έρευνα – Δράση, μεθοδολογία που αξιοποιείται σε ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, προβλέπει την ενεργό συμμετοχή των μελών της κοινότητας ήδη από το σχεδιασμό της παρέμβασης.
Σημαντικό πεδίο εφαρμογής τέτοιων παρεμβάσεων, ταυτόχρονα δε πεδίο στο οποίο έχουμε αποκτήσει αρκετά σημαντική εμπειρία σ’ αυτές, αποτελεί ο χώρος της πρόληψης της χρήσης ουσιών, καλύτερα η πρόληψη των εξαρτήσεων. Έχουμε ήδη αρκετά παραδείγματα σ’ όλη την Ελλάδα. Μπορούμε ωστόσο να αναφερόμαστε παραδειγματικά στο Κέντρο Πρόληψης του Δήμου Περιστερίου «Οδοιπορικό».
Εκεί, εδώ και χρόνια αντικαταστήσαμε τους όρους πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής πρόληψη (σημαίνουν αντίστοιχα δραστηριότητες πρόληψης πριν την έναρξη της χρήσης, μείωσης της βλάβης κατά τη διάρκειά της και πρόληψης της υποτροπής μετά την απεξάρτηση) γιατί συνδέονταν με ένα σύμπτωμα, με μια παθολογία και τις εκδηλώσεις της. Οι όροι που πλέον χρησιμοποιούμε, υιοθετώντας και τη φιλοσοφία που τους παρήγε, δεν έχουν καμία σχέση με την εναγώνια προσπάθεια αποτροπής της εμφάνισης ενός συμπτώματος και την καταστολή του όταν αναδυθεί, αλλά με το σχεδιασμό, την πραγματοποίηση και την αξιολόγηση καθολικών, επιλεκτικών και ενδεδειγμένων παρεμβάσεων. Η διαφοροποίηση μεταξύ τους προκύπτει πλέον βάσει της έκτασης που λαμβάνουν στο χώρο μιας κοινότητας και το αν η κάθε μια αφορά σε όλα, σε κάποια απ’ όλα ή σε κάποια συγκεκριμένα από τα μέλη της.
Χρειάζεται να προστεθεί και τούτο: ο πιο δημιουργικός τρόπος θεώρησης των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων είναι να τις θεωρούμε ως προσπάθειες αποκατάστασης δικτύων δημιουργικών κοινωνικών σχέσεων. Η ομαδική ανάλυση, όπως κάθε ανθρώπινη επιστήμη που δίνει έμφαση στη δημιουργία και διατήρηση τέτοιων σχέσεων, μπορεί να συμβάλει έξοχα σ’ αυτό.
Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να κριθούν εξαιρετικά ευνοϊκά με βάση την οικονομική τους διάσταση. Είναι με διαφορά οι πιο οικονομικές όσον αφορά στις δαπάνες που απαιτούνται για την πραγματοποίησή τους και είναι πάρα πολύ δύσκολο ακόμη και να καταμετρήσει απλώς κάποιος τα οφέλη που παράγουν. Το σίγουρο όφελος, όσο αυτό μπορεί να καταμετρηθεί, είναι τούτο: όταν πραγματοποιούνται δημιουργικά, δύνανται να προάγουν μια ανθρώπινη κοινότητα σε κοινωνία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αγραφιώτης, Δ. (2004) Υγεία, αρρώστια, κοινωνία. Τυπωθήτω / Δαρδανός, Αθήνα.
2. ΕΚΤΕΠΝ (1998) Οδηγός αξιολόγησης παρεμβάσεων για την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών. Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών.
3. Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών στην Ελλάδα 1999 (2000). Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας.
4. Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών στην Ελλάδα 2000 (2001). Αθήνα: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας.
5. Foulkes, S.H. & Anthony, E.J. (1984). Group Psychotherapy. The Psychoanalytic Approach. London: Maresfield Reprints, Karnac Books,.
6. Foulkes, S.H. (1975). Group-Analytic Psychotherapy. Method and Principles. London: Gordon & Breach, Science Publishers.
7. Foulkes, S.H. (1990). Selected Papers. Psychoanalysis and Group Analysis. London: Karnac Books.
8. Kokkevi, A. (1999) How can research data be linked to a prevention action, in Regional Congress of Preventive Psychiatry, Abstracts, p. 43. Athens: World Psychiatric Association.
9. Κοντούλη-Γείτονα Μ. (1997) Πολιτική και Οικονομία της Υγείας. Αθήνα: Εξάντας.
10. Leiter, M.P. & Maslach, C. (1988) ‘The Impact of Interpersonal Environment on Burnout and Organizational Commitment’, Journal of Organizational Behavior, 9: 297-308.
11. Levin, J. (2000) Couple and family therapy of addiction. London: Karnack Books
12. Levine, M., Toro, P.A., Perkins, D.V. (1993) ‘Social and community interventions’ Annual Review of Psychology, vol 44:525-58
13. Lipsey, M.W. & Cordray, D.S. (2000) ‘Evaluation Methods for Social Intervention’, Annual Review of Psychology, Νο 51:345-375.
14. McMillan, D.W., & Chavis, D.M. (1986) Sense of community: A definition and theory, American Journal of Community Psychology, 14(1), 6-23.
15. McMillan, D.W. (1996) Sense of community, Journal of Community Psychology, 24(4), 315-325.
16. Prigogine, J. (2000) ‘The network society’, Journal of World-Systems Research VI (3): 892-898.
17. Rappaport, J. (1977) Community Psychology: Values, research, and action. New York: Rhinehart and Winston.
Περαιτέρω πληροφορίες μπορεί να αναζητήσει κάποιος στις εισηγήσεις του Οδοιπορικού σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια (e-mail: kp.odiporiko@yahoo.gr).
