Θέμα: «Εισαγωγή στις ομάδες. Ιστορία και δυναμική».
Εισηγητής: Αποστόλης Αγγελόπουλος, Ψυχολόγος, Ομαδικός Αναλυτής, Αναπληρωτής Επιστημονικός Διευθυντής του Κέντρου Πρόληψης Δήμου Περιστερίου «Οδοιπορικό», Ιδρυτικό μέλος του Οργανισμού. E-mail:angelopoulos.a@gmail.com
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στην πορεία της εργασίας θα αναφερθούμε και στην ιστορική συσσώρευση γνώσεων γύρω από τις ομάδες και την ομαδικότητα και θα προσπαθήσουμε να τις εξηγήσουμε κριτικά. Στόχος μας όμως είναι να έχουμε μια πρώτη γνωριμία με τις ομάδες και να αποκομίσουμε κάποιες βασικές αρχές κατανόησής τους και να συνθέσουμε γνώσεις για τις ομάδες και τη δυναμική τους που προέρχονται από διαφορετικές επιστημονικές παραδόσεις: την κοινωνική ψυχολογία και την ομαδική ψυχοθεραπεία.
Η αρχική χρήση του όρου gruppo ή groppo στα ιταλικά περιέγραφε ένα συμμετρικό σύνολο από αντικείμενα ή φιγούρες (στην γλυπτική, την χαρακτική ή την ζωγραφική) οι οποίες έπρεπε να αποδίδουν ένα θέμα ή μια ιστορία. Ο κανόνας αφορούσε κυρίως την συνολική εντύπωση που έπρεπε να αποκομίσει ο παρατηρητής.
Η χρήση του όρου group για να περιγράψουμε αληθινούς ανθρώπους εισήχθηκε στις ευρωπαϊκές γλώσσες πολύ αργότερα κατά τον 19ο αιώνα.
Στην αρχαία ελληνική δεν υπάρχει αντίστοιχος όρος, συναντάται όμως για πρώτη φορά τον 6ο αιώνα σε διοικητικά και λόγια κείμενα. Αργότερα δεν χρησιμοποιείται παρά σπάνια και επανέρχεται τον 20ο αιώνα ως ελληνοπρεπής μετάφραση του όρου group.
Κατά τον 19ο αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20ου η μελέτη των ομάδων αφορούσε πραγματικές ανθρώπινες ομάδες οι οποίες είχαν ως κύριο χαρακτηριστικό τους τη μαζικότητα (Ψυχολογία των μαζών). Οι πρώτοι μελετητές (Lebon, Tarde, Sighele, McDougal, Freud κ.α.) περιέγραψαν τις ομάδες ως φυσικά φαινόμενα με κύρια χαρακτηριστικά τους την καταστροφικότητα και την «εξαφάνιση της προσωπικότητας».
Οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τις ομάδες για εκπαιδευτικές, ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες και κοινωνική εργασία μιλούσαν για ομάδες αρκετών δεκάδων μελών (20 – 25 και άνω). Οι πρώτες έρευνες για την επίδραση των ομάδων στην εργασία έγιναν σε αληθινές συνθήκες εργοστασίου.
Η εμφάνιση των μικρών ομάδων προέκυψε ως μεθοδολογικό πρόβλημα:
- Δεν υπάρχουν αντικείμενα μελέτης τα οποία να μην μπορούν να εκφραστούν με όρους ατομικής συμπεριφοράς
- Για να μελετηθεί η ατομική συμπεριφορά στην ομάδα πρέπει να περιοριστεί ο αριθμός των παραγόντων που την επηρεάζουν
Κατά τον ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμος γίνονται οι πρώτες προσπάθειες για ομαδική ψυχοθεραπεία. Αναγεννάται η μελέτη των ομάδων τη δεκαετία του 40 και εμφανίζονται πολλές θεωρίες και μέθοδοι έρευνας, οι οποίες και περιορίζονται πλέον σχεδόν αποκλειστικά στη μελέτη των μικρών ομάδων.
Ορισμός: Δύο ή περισσότερα πρόσωπα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με κοινωνικές σχέσεις.
Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό το μέγεθος ποικίλει σε δυάδες, τριάδες, μέχρι μεγάλες ομάδες, τα μέλη είναι δικτυωμένα και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και οι σχέσεις του είναι κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις και όχι τόσο κατηγορικές σχέσεις.
Στη βιβλιογραφία οι ομάδες χωρίζονται σε Πρωτογενείς / Δευτερογενείς (ως προς την προσωπική εμπλοκή) και Σχεδιασμένες / Αυτοφυείς ως προς τον αυθόρμητο η συνειδητό σχηματισμό τους. Χωρίζονται επίσης σε Ομάδες εγγύτητας, Ομάδες με στόχο, Συναθροίσεις και Κοινωνικές κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο που γίνονται αντιληπτές ως ομάδες από τους άλλους.
Τα κοινά χαρακτηριστικά των ομάδων είναι η Αλληλεπίδραση (στόχος και είδος σχέσεων), η Αλληλεξάρτηση (περιοδική, συνδιαλλακτική, αμοιβαία), η Δομή (κανόνες, ρόλοι, σχέσεις), οι Στόχοι και η Συνεκτικότητα (ενότητα των μελών ή/και η ομάδα ως οντότητα). Δυστυχώς αρκετά συχνά ως καλή ομάδα θεωρείται αυτή που «συγχωνεύει» τα προσωπικά χαρακτηριστικά των μελών της. Κατά κύριο λόγο, αυτό στηρίζεται στην αίσθηση της κοινής μοίρας, της ομοιότητας και την εγγύτητα (χαλαρά όρια μεταξύ των μελών). Είναι όμως σημαντικό να ξέρουμε ότι τέτοιου είδους ομάδες, μπορεί να κατακτούν προσωρινά κάποια αποτελεσματικότητα, ωστόσο δημιουργούν πολύ περισσότερα προβλήματα στα μέλη τους και συνήθως χαρακτηρίζονται από έντονες συγκρούσεις.
Κύριες κατευθύνσεις έρευνας της δυναμικής των ομάδων
Η δυναμική των ομάδων αναφέρεται στις διαπροσωπικές σχέσεις στην ομάδα και στην επιστημονική μελέτη των ομάδων και των διαδικασιών τους. Τα επίπεδα ανάλυσης είναι το ατομικό, το ομαδικό, το διομαδικό, το ιδεολογικό.
Βασικές παραδοχές
- Οι ομάδες είναι «αληθινές» (έχουν ιδιαίτερη φαινομενολογία και δυναμική)
- Οι ομαδικές διαδικασίες είναι «αληθινές» (είναι ανεξάρτητες από τις προσωπικές συμπεριφορές, συλλογική συνείδηση, κοινωνικό ασυνείδητο, μοντέλα ομαδικής σύγκλισης κ.α.)
- Οι ομάδες είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μελών τους
- Lewin: B=f(P.E) όπου η συμπεριφορά (Β) είναι συνάρτηση της προσωπικότητας (Ρ) και του περιβάλλοντος (Ε)
- Οι ομάδες είναι ζωντανά συστήματα και έχουν νομοτέλειες ανάπτυξης
- Οι ομάδες ασκούν επιρροή και στα μέλη τους και στους άλλους
- Οι ομάδες δημιουργούν την κοινωνική πραγματικότητα
Οι ομαδικές ψυχοθεραπείες δεν είναι πειραματικές ή ερευνητικές προσεγγίσεις. Είναι εφαρμογές. Παρέχουν όμως πολύτιμη ιδιογραφική γνώση η οποία μπορεί να απαρτιώσει την επιστημονική έρευνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Allport, G. (1968) The historical background of social psychology in Lindzey G., Aronson E. The handbook of social psychology. New York: Random House, vol. 1, p.1-80.
Anzieu, D. (1984) The Group and the Unconscious, London: Routledge.
Armstrong, D. Lawrence, W.G. & Young, R.M. (1997) Group Relations: An Introduction. Process Press, London
Bion, W. R. (2000) Experiences in Groups and other papers, London: Brunner – Routledge
Brown, D. & Zinkin, L. (eds.) (2000). The Psyche and the Social World: Developments in Group-Analytic Theory. London: Jessica Kingsley.
Farr, R. (1996) The roots of modern social psychology. Oxford: Blackwell
Foulkes, S. (1991) Introduction to Group-Analytic Psychotherapy. London: Karnac.
Graumann, C.F. & Moscovici, S. (eds.) (1986) Changing Conceptions of Crowd Mind and Behaviour. N.Y.: Springer-Verlag.
Hogg, M. & Tindale, S. (eds.) (2003) Group Processes. London: Blackwell
Hopper, E. (2003) The Social Unconscious: Selected Papers. London: Jessica Kingsley.
Ναυρίδης, Κ. (2005) Ψυχολογία των Ομάδων. Κλινική Ψυχοδυναμική Προσέγγιση. Αθήνα: Παπαζήση
Nitsun, M. (1996) The Anti-Group: Destructive Forces in the Group and Their Creative Potential (International Library of Group Psychotherapy and Group Process), London and New York: Routledge
Pines, M., ed. (1985). Bion and Group Psychotherapy, London/Boston: Routledge & Kegan Paul
Rose, N. (1989) Governing the soul. The shaping of the private self. London: Routledge.
Yalom, I.D. (1994) The Theory & Practice of Group Psychotherapy , 4th ed. . N.Y.: Basic Books.
