ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ & ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Θέμα: «Η δια σώματος δράση στην Ομαδική Ανάλυση. Ψυχοσωματικές διαστάσεις στην ομάδα Ρυθμού και Κίνηση».
Εισηγητής: Σπύρος Λούτσος, Ψυχοπαιδαγωγός, Ομαδικός Αναλυτής, Ιδρυτικό μέλος του Οργανισμού, μέλος της International Association of Group Psychotherapy and Group Processes, της British Psychological Society και του Association of Therapeutic Communities. Αιγινήτου 2 & Απ. Παύλου, Θησείο 11851, Τηλ.: 210 3464188, 6974802014, Ε-mail: sloutsos@otenet.gr
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η παρούσα εργασία είχε ως αντικείμενο μελέτης μια ομάδα με αντικείμενο ‘Ρυθμός- Κίνηση’ μιας κοινότητας με ομαδικοαναλυτικό προσανατολισμό. Επιλέχτηκαν οι καταγραφές των συναντήσεων μετά από τις διακοπές της ομάδας από το έτος 2003 έως και το 2006.
Σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση συσχέτισης ανάμεσα στην κίνηση ομάδας κατά τη διάρκεια του αντικειμένου και των συναισθημάτων που αναφέρονταν από τα μέλη στον κύκλο μετά το τέλος του αντικειμένου. Η μελέτη εστιάστηκε στον τρόπο έκφρασης ομαδικών φαινομένων μέσα από το μουσικό ρυθμό και την ομαδική κινητική έκφραση.
Το σώμα, η ψυχή και η κοινωνία είναι αλληλένδετα στην έννοια της θεραπείας όπως τη συνέλαβε ο Foulkes. Θεώρησε το άτομο ως τη βασική βιολογική μονάδα, την ομάδα ως τη βασική ψυχολογική μονάδα και την κοινωνία ως τη μονάδα που ενοποιεί και τις δυο τους. Η ύπαρξη του ανθρώπου είναι κοινωνική και όταν είναι εφικτό οι διαταραχές ενός ατόμου πρέπει να θεραπεύονται σε κοινωνικά πλαίσια. Αυτό το πλαίσιο ψυχοθεραπείας θέτει η ομαδική ανάλυση, ένα προσεκτικά σχεδιασμένο δίκτυο επικοινωνίας που χρησιμοποιεί αναλυτικές τεχνικές για να «σπάσει» την απομόνωση που αποτελεί τον πυρήνα των διαταραχών ενός ατόμου (Behr & Hearst, 2005).
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε είναι η άμεση συστηματική παρατήρηση. Πιο συγκεκριμένα έγινε μελέτη περίπτωσης. Η μέθοδος αυτή ενδείκνυται για μελέτη μικρών ομάδων. Η άμεση παρατήρηση ως μέθοδος θεωρείται αξεπέραστη στη μελέτη αλληλεπιδράσεων (Κατερέλος, 2001).
Η κοινοτική αυτή ομάδα ήταν μια μικρή προς μεσαία μεγέθους ομάδα που συναντιόταν μια φορά την εβδομάδα. Η συνάντηση διαρκούσε 90 λεπτά της ώρας. Μια συνάντηση χωριζόταν σε τρία μέρη. Στο πρώτο διάρκειας 15 λεπτών υπήρχε μια εισαγωγική κουβέντα. Στο δεύτερο διάρκειας 45 λεπτών η ομάδα περνούσε στο αντικείμενο πάνω στη μοκέτα. Στο τρίτο μέρος επέστρεφε στον κύκλο και συζητούσε για το βίωμα κατά τη διάρκεια του αντικειμένου.
Η παρούσα εργασία στηρίχτηκε σε τέσσερις βασικές κατηγορίες κίνησης: ομαδική, ατομική, σε ζευγάρια, ακινησία. Ο παρακάτω πίνακας περιγράφει τις κινήσεις της ομάδας ως όλον που παρατηρήθηκαν περισσότερο.
Ομαδική κίνηση
- Περιμετρικά της μοκέτας, το ένα μέλος πίσω από το μέλος.
- Πλήρης κύκλος πιασμένοι ο ένας από το χέρι του άλλου.
- Άτακτη κίνηση με έντονα στοιχεία επικοινωνίας και ‘παιχνιδίσματος’.
Ατομική κίνηση
- Έντονη.
- Άτονη, απρόθυμη.
Κίνηση σε ζευγάρια
- Εναλλαγές παρτενέρ.
- Το ίδιο, στάνταρ ζευγάρια.
Ακινησία
- Όρθια θέση.
- Κάθισμα κάτω στη μοκέτα.
Μια αδρή διάκριση της κίνησης της ομάδας είναι αν τα μέλη επεδίωκαν την επικοινωνία μεταξύ τους ή έφταναν να απομονώνονται με εξατομικευμένη κίνηση.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι το συναίσθημα της χαράς αναφέρονταν όταν είχε προηγηθεί ποικιλία σχηματισμών κατά την κίνηση της ομάδας. Οι καταγραφές από την παρατήρηση της κίνησης ανέδειξαν την εμφάνιση της χαράς σε συναντήσεις που η κίνηση από τα μέλη είχε δραματοποιήσεις και μιμήσεις. Η πλειοψηφία των ευχάριστων συναισθημάτων όπως χαρά και πληρότητα που βίωναν τα μέλη συνόδευε κίνηση της ομάδας σε κυκλικούς σχηματισμούς συνήθως με συμμετοχή όλων των μελών. Το συναίσθημα του ανήκειν και το ομαδικό πνεύμα που εμπεριέχει και ο κύκλος που «αγκαλιάζει» τα μέλη φαίνεται ότι προσδίδει ζεστασιά, ευγνωμοσύνη και ευχαρίστηση.
Η θλίψη αναφερόταν στην εξατομικευμένη κίνηση. Άλλα μέλη ανέφεραν ότι βίωναν θυμό όταν υπήρχε εξατομικευμένη κίνηση στην ομάδα. Μάλιστα η αργή κίνηση που συνοδευόταν από στερεοτυπίες ή κλείσιμο στον εαυτό έδειχνε συχνά πείσμα. Λεκτικά αναφερόταν ως θυμός ή βαρεμάρα. Μια ερμηνεία που μπορούσε να δοθεί ήταν ότι συνδεόταν με άρνηση της ομάδας να εξελιχθεί. Ίσως να φανέρωνε ο θυμός αντίσταση στην αλλαγή.
Η ακινησία της ομάδας συνοδευόταν από λεκτικές αναφορές για συναισθήματα θλίψης, δυσκολίας και απογοήτευσης. Έμοιαζε η ομάδα να καθηλώνεται από τη δυσκολία και κάποια μέλη δυσκολευόντουσαν πραγματικά να κινητοποιηθούν τόσο στη μοκέτα όσο και στη ζωή τους.
Η εξατομικευμένη κίνηση επίσης φανέρωνε με σαφήνεια αμηχανία. Υπήρχε έντονη στην υποδοχή νέων μελών τόσο στα ίδια τα νέα μέλη όσο και στα παλιότερα.
Σε κάποιες περιπτώσεις υποδοχής νέων μελών παρατηρήθηκε και κίνηση σε τριαδικούς σχηματισμούς ανάμεσα σε παλιότερα, οικεία μέλη. Ίσως έτσι να εξέφραζαν με περιχαράκωση αντίδραση σε απειλή από έναν εισβολέα. Ο φόβος ως συναίσθημα εκδηλωνόταν επάνω στη μοκέτα με τάση για συχνό άγγιγμα ανάμεσα στα μέλη, αναζήτηση αγκαλιάς και σωματική επαφή συχνά προς το θεραπευτή. Ίσως έτσι επεδίωκαν να μειώσουν συναισθήματα άγχους και κατεύνασης του φόβου.
Ένα στοιχείο που δανείστηκε από την ομαδική ανάλυση είναι η αυθόρμητη, μη κατευθυντική κίνηση των μελών και της ομάδας ως όλον. Αντιστοιχεί με τη ελευθέρως ρέουσα συζήτηση και τον ομαδικό συνειρμό που χρησιμοποιείται στις αναλυτικές ομάδες.
Αξίζει να σταθούμε σε δυο παράγοντες που αποτελούν πλεονεκτήματα του εγχειρήματος και ενισχύουν τη θεραπευτική αποτελεσματικότητά του. Η συμβολοποίηση και η μεταβίβαση σε πολλαπλά επίπεδα. Η ομάδα παρείχε ένα ασφαλές περιβάλλον για τα μέλη να εκφράσουν με το σώμα βαθύτερες πλευρές της προσωπικότητάς τους. Συχνά ανέφεραν τη μοναδική εμπειρία που τους προσφερόταν να χρησιμοποιήσουν και να χειριστούν το σώμα τους σαν παιδιά και την απελευθέρωση που ένοιωθαν μέσα από αυτό. Σταδιακά και όσο προχωρούσε η συμμετοχή τους στην ομάδα ένιωθαν πως ξεκλείδωναν. Πραγματικά έμοιαζε η μοκέτα να περικλείει στα όρια της και να εμπεριέχει κάθε δυσκολία. Η ομάδα φαινόταν να γίνεται μια επιτρεπτική καλή μητέρα που ανακούφιζε και παρηγορούσε τα μέλη σαν συμβολικά παιδιά της. Έτσι, η φάση του αντικειμένου γίνεται μεταβατικό αντικείμενο που παρηγορεί και μειώνει την ένταση, σύμφωνα και με τον Winnicott.
Το συγκεκριμένο αντικείμενο προσφέρει πολλαπλά επίπεδα μεταβίβασης. Αν η μεταβίβαση είναι κεντρική έννοια στη θεραπευτική διαδικασία τότε αυξάνεται η θεραπευτική αποτελεσματικότητα μιας ομάδας με τη μεθοδολογία που περιγράφηκε. Ένας θεραπευμένος έχει την ευκαιρία να κάνει μεταβίβαση προς το θεραπευτή, τα άλλα μέλη, την ομάδα ως όλον, το ρυθμό της μουσικής, την κίνηση του σώματός του. Όλες οι μεταβιβάσεις γίνονται ταυτόχρονα και ασυνείδητα. Γίνεται αντιληπτός ο πλούτος και η ποικιλία των ερεθισμάτων προς επεξεργασία που δέχεται ένα μέλος μιας ομάδας « Ρυθμός – Κίνηση» με ομαδικοαναλυτικό χαρακτήρα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Behr, H. & Hearst, L. (2005). Group-analytic Psychotherapy. A meeting of Minds. London: Whur Publishers.
Bell, J. (2001). Μεθοδολογικός Σχεδιασμός Παιδαγωγικής και Κοινωνικής Έρευνας, (Ρήγα Β.Α.μτφ). Αθήνα: Gutenberg.
Foulkes, S.H. (1990) Selected Papers. Psychoanalysis and Group Analysis. London: Karnac.
Foulkes, S.H. & Anthony E.J. (1957). Group Psychotherapy. The Psychoanalytic Approach. 1965 2nd ed. 1973 revision. London: Maresfield Reprints, 1984.
Henzell, J. (2000). Η έρευνα και το συγκεκριμένο. Η επιστημολογία στις εικαστικές τέχνες & την ψυχοθεραπεία. Στο A. Gilroy & C. Lee (eds), Εικαστικές Τέχνες & Μουσική. Θεραπεία και Έρευνα, (Αντωνοπούλου, Μ. και Μαυροϊδόγκονα, Σ. μτφ). (199 – 220). Περιστέρι: Έλλην.
Karkou, V. (2006). Dance movement therapy in the community: Group work with people with enduring mental health difficulties. In Payne, H. (ed), Dance Movement Therapy. Theory, Research and Practice. (31 – 48). London – New York: Roudledge.
Loutsos, S., Liakou, K., Papasideri, D. (2004). The Group ‘Music – Movement’ of the Therapeutic Community ‘Kipseli’, 2nd Regional Mediterranean Conference of I.A.G.P. Athens.
Loutsos, S. (2005). The Group ‘Music – Movement’ of the Therapeutic Community ‘Kipseli’, Heraklion.
McClellan, R. (1997). Οι θεραπευτικές δυνάμεις της Μουσικής, (Πέππα Ε. μτφ). Αθήνα: Fagotto/ Ν.Θερμός.
Mclagan, D. (2000). «Οι αρνητικές συνέπειες» Υποκειμενικά χαρακτηριστικά της έρευνας στην τέχνη και τη θεραπεία. Στο A. Gilroy & C. Lee (eds), Εικαστικές Τέχνες & Μουσική. Θεραπεία και Έρευνα, (Αντωνοπούλου, Μ. και Μαυροϊδόγκονα, Σ. μτφ). (221- 238). Περιστέρι: Έλλην.
Mc Neilly, G. (1990). Group Analysis and Art Therapy. A Personal Perspective. Group Analysis. 23, 215- 226.
Mc Neilly, G. (2006). Group Analytic Art Therapy. London: Jessica Kingsley Publications.
Payne, H. (2006). Introduction: Embodiment in action. In Payne, H. (ed), Dance Movement Therapy. Theory, Research and Practice. (1 – 16). London – New York: Roudledge.
Schott-Billmann F. (1997). Όταν ο Χορός Θεραπεύει. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.
Siegel, E. (1984). Dance Movement Therapy, Mirror of Ourselves. The Psychoanalytic Approach. New York: Human Sciences Press.
Yalom, I. (2006). Η Θεωρία και η Πρακτική της Ομαδικής Θεραπείας. Αθήνα: Άγρα
Κατερέλος, Ι.Δ. (2001). Η Άμεση Παρατήρηση. Στο: Παπαστάμου, Σ. Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, τόμος 1α (401 – 432). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ναυρίδης, Κ. (2005). Ψυχολογία των ομάδων. Κλινική ψυχοδυναμική προσέγγιση. Αθήνα: Παπαζήσης.
Ρήγα, Β.Α. (2001). Μεθοδολογικός Τριγωνισμός ή Τριπλή Προσέγγιση στην Κοινωνική Έρευνα Πεδίου και στην Έρευνα Αξιολόγησης. Στο: Παπαστάμου, Σ. Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, τόμος 1α (539 – 580). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ρήγα, Β.Α. (2001). Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις και Αξιολόγηση στην Κοινωνική Ψυχολογία. Στο: Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις σε Οργανισμούς, Ομάδες και Άτομα (21 – 41). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Σίμος, Π. & Κομίλη, Α. (2003). Μέθοδοι Έρευνας στην Ψυχολογία και στην Γνωστική Νευροεπιστήμη. Αθήνα: Παπαζήση.
