29/11/2010

Θέμα:   «100 χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Καββαδία: Ο σταυρός του Νότου και οι περιπέτειες της ατομικότητας».

Εισηγητής: Αποστόλης Αγγελόπουλος, Ψυχολόγος, Ομαδικός Αναλυτής, Συντονιστής της Παιδείας Συμβούλων Ομάδων & Οργανισμών και Ιδρυτικό μέλος του Οργανισμού,  Αιγινήτου 2 & Απ. Παύλου, Θησείο. Τηλ.: 210 3433073, 6976861739. e-mail: angelopoulos.a@gmail.com, site: www.apostolisangelopoulos.gr,

Η παρουσίαση αυτή γίνεται με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Καββαδία (1910 – 1975).

Ο λόγος που γίνεται μια τέτοια αναφορά στα πλαίσια του σεμιναρίου μας είναι απλός: η ποίηση του Καββαδία είναι ίσως η πιο διαδεδομένη ανάμεσα στο έργο των ποιητών μας και η πιο «νεολαιίστικη» διαχρονικά, αφού συγκινεί μαζικά τους νέους και ιδιαίτερα μετά τις μελοποιήσεις της από τη δεκαετία του ‘80.

Μια εύκολη εξήγηση αυτής της δημοφιλίας θα μπορούσε να είναι η αναφορά στην αρχετυπικότητα των θεμάτων του. Τα δίπολα θάλασσα – γυναίκα, έρωτας – θάνατος, ελευθερία – φυγή κ.α. που συναντιούνται στην θεματολογία του, αλλά και η έξοχη ικανότητα του ποιητή να πλέκει μύθους, θα μπορούσαν να δικαιώσουν αυτήν την προσέγγιση.

Η αρχετυπικότητα όμως δεν μπορεί να εξηγήσει την ένταση και τη δυναμική αυτού του σύγχρονου πολιτιστικού φαινομένου, όπως η μαζικότητα της πρόσληψης της ποίησης του Καββαδία – παρ’ όλο που και άλλοι ποιητές με βαθύτατες αρχετυπικές αναφορές έχουν επίσης μελοποιηθεί πολύ επιτυχημένα.

Τι μας αρέσει στον Καββαδία;

Η απάντηση βρίσκεται στη διασύνδεση της θεματολογίας του Καββαδία με τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες της εποχής μας και με τον τρόπο που αυτές επιδρούν στη διαμόρφωση των προσωπικών – ψυχολογικών ιδιοτήτων μας.

Θεωρούμε λοιπόν ότι:

α) Η τέχνη – και συγκεκριμένα εδώ το έργο του Καββαδία – εκτός από την ενσυνείδητη απόδοση νοημάτων από τον δημιουργό, αποκτά νέα νοήματα και σημασίες, ως προϊόντα αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας με τους αποδέκτες του. Αυτά τα νοήματα σχετίζονται περισσότερο με το κοινωνικό ασυνείδητο, προβάλλονται και δημιουργούν μία νέα «μορφή» μέσω της οποίας κάθε αναγνώστης μπορεί να ταυτίσει τα βιώματά του.

β) Η προσωπική πρόσληψη του έργου τέχνης διαμεσολαβείται από τα προσωπικά βιώματα, τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν πολιτισμικά, ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα.

γ) Η τέχνη συχνά προεισάγει σε ένα ατομικό επίπεδο έκφρασης ψυχολογικά και πολιτισμικά φαινόμενα πριν αυτά γίνουν μαζικά.

Στην περίπτωση του Καββαδία μας συγκινούν τόσο το έργο, όσο και ο προσωπικός του μύθος. Σε αυτά αναγνωρίζουμε στοιχεία που νοηματοδοτούν – άσχετα με το πολιτισμικό πλαίσιο που δημιουργήθηκαν – την άρθρωση των προσωπικών μας αφηγήσεων, τις περιπλανήσεις μας στα άδυτα του ψυχισμού και ακόμη τα ιδεώδη του εγώ και τις φαντασιώσεις μας.

Οι μύθοι του Καββαδία έρχονται να συμπληρώσουν και να επικαιροποιήσουν την οδύσσεια. Ο Οδυσσέας στην περιπέτειά του, απογυμνωμένος από την προστασία της συλλογικότητας γνωρίζει τη φρίκη, γίνεται ο Κανένας και επιβιώνει ανακτώντας την ταυτότητά του. Στον Καββαδία τα πλάσματα των μύθων του αποξενώνονται από κάθε ταυτότητα, καταδύονται στα βάθη της ύπαρξης και ανακαλύπτουν έναν εαυτό γεμάτο ενοχές, φόβους, αλλά και πάθη κι έρωτες.

Οι τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας έχουν τη σφραγίδα της μεταβατικότητας της οικογένειας, των σχέσεων και των ταυτοτήτων. Η ανάδειξη της ατομικότητας ως φορέα της υποκειμενικότητας (με όλους του φόβους και τα βιώματα απώλειας που προϋποθέτει) είναι αυτό που πραγματευόμαστε τόσο σε συλλογικό – πολιτισμικό επίπεδο, όσο και σε ατομικό (π.χ. με τις ψυχοθεραπείες). Οι στίχοι του Καββαδία συντροφεύουν την πορεία μας, που μοιάζει τυφλή κι αχάρακτη. Στο σταυρό του νότου κοιτάμε τα σημάδια που προσανατολίζουν, φωτίζουν και νοηματοδοτούν αυτή την περιπλάνηση.

1. 1. Dolto F. (2008) Για τη μοναξιά. Αθήνα: Σμίλη.
   2. Georgas G., Berry J., van de Vijver F., Kagitcibasi C., Poortinga Y. (eds.) (2006) Families Across Cultures A 30-Nation Psychological Study. Cambridge University Press.
   3. Κατάκη Χ. (1998) Οι τρεις ταυτότητες της ελληνικής οικογένειας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
   4. Kristeva J. (2000) Οι νέες αρρώστιες της ψυχής. Αθήνα: Καστανιώτης.
   5. Kristeva J. (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας. Αθήνα: Scripta.
   6. Μουσούρου Λ. (1999) «Κρίση της οικογένειας και κρίση αξιών». Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 98-99, 5-20.
   7. Ναυρίδης Κ., Χρηστάκης Ν. (2010) Το υπερνεωτερικό υποκείμενο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
   8. Петров М.К. (1995) Пираты Эгейского моря и личность. (Πετρόβ Μ.Κ. Οι πειρατές του Αιγαίου πελάγους και η προσωπικότητα.) Μόσχα: РОССПЕН.
   9. Scheff T. (2001) «Shame and Community: Social Components in Depression». Psychiatry: Interpersonal & Biological Processes,  64(3), 212-224.
   10. Vernant J.-P. (2008) Πανδώρα – Οδυσσέας – Περσέας. Τρεις διαλέξεις. Αθήνα: Ωκεανίδα

Για τον Νίκο Καββαδία

• Βογασάρης Α. (2002) Νίκος Καββαδίας (Μαραμπού). Ο ποιητής των μακρινών θαλασσινών δρόμων. Αθήνα: Ιωλκός.
• Δανιήλ Χ. (2010) Ξαναδιαβάζοντας τον Νίκο Καββαδία. Ποιητική και πρόσληψη. Αθήνα: Οδός Πανός.
• Δεληγιάννης Γ. (2002) Ο ναυτικός και το πρόβλημα της μοναξιάς στην ποίηση του Νίκου Καββαδία. Κοινά σημεία Καββαδία και γαλλικής ποίησης. Αθήνα: Ίδμων.
• Καλοκύρης Δ. (2004) Χρυσόσκονη στα γένια του Μαγγελάνου. Εισαγωγή στον Νίκο Καββαδία. Αθήνα: Άγρα.
• Κασόλας Μ. (2004) Νίκος Καββαδίας: Γυναίκα, θάλασσα, ζωή. Αφηγήσεις στο μαγνητόφωνο. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Κασόλας Μ. (2009) Νίκος Καββαδίας. Ο δαίμονας χόρευε μέσα του. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Κόρφης Τ. (1994) Νίκος Καββαδίας. Συμβολή στη μελέτη της ζωής και του έργου του. Αθήνα: Πρόσπερος.
• Μικέ Μ. (1994) Η Βάρδια του Νίκου Καββαδία. Εικονο-γραφήσεις και μεταμορφώσεις. Αθήνα: Άγρα.
• Νικορέτζος Δ. (2001) Νίκος Καββαδίας: Ο τελευταίος αμαρτωλός. Αθήνα: Εντός.
• Σακκάτος Β. (2009) Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας. Ο παράξενος ταξιδευτής και συναρπαστικός αφηγητής. Αθήνα: Δρόμων.
• Saunier G. (2004) «Ετούτο το κορμί το τόσο αμαρτωλό…». Έρευνα στον μυθικό κόσμο του Νίκου Καββαδία. Αθήνα: Άγρα.
• Τράπαλης Γ. (1992) Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία. Αθήνα: Άγρα..
• Φιλίππου Φ. (1996) Ο πολιτικός Νίκος Καββαδίας. Αθήνα: Άγρα.

 

Τα έργα του

• Νίκος Καββαδίας, Μαραμπού. Αθήνα: Άγρα
• Νίκος Καββαδίας, Πούσι. Αθήνα: Άγρα
• Νίκος Καββαδίας, Τραβέρσο. Αθήνα: Άγρα
• Νίκος Καββαδίας, Του Πόλέμου/Στο άλογό μου. Αθήνα: Άγρα (διηγήματα).
• Νίκος Καββαδίας, Λι. Αθήνα: Άγρα (διήγημα).
• Νίκος Καββαδίας, Η βάρδια. Αθήνα: Άγρα (μυθιστόρημα).
• Νίκος Καββαδίας, Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη. Αθησαύριστα πεζογραφήματα και ποιήματα (επιμέλεια G. Saunier). Αθήνα: Άγρα